محدودیت آب یکی از مهم ترین عوامل بازدارنده تولید محصولات زراعی به شمار می رود، لذا استفاده از روش های آبیاری تحت فشار با هدف بهره برداری بهینه از منابع آب امری اجتناب ناپذیر است. این آزمایش در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بهبهان طی سه سال زراعی (1392-1395) در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی به صورت کرت های یک بار خردشده با سه تکرار اجرا گردید. مقدار آب مصرفی در روش آبیاری قطره ای زیرسطحی در سه سطح 75، 100 و 125 درصد نیاز آبی و یک سطح در آبیاری قطره ای سطحی با 100 درصد نیاز آبی در کرت های اصلی و دو رقم نخل خرمای خاصی و زاهدی در کرت های فرعی مقایسه گردید. با استفاده از آمار روزانه ی ایستگاه هواشناسی بهبهان، تبخیر-تعرق گیاه به صورت روزانه بر اساس مدل پنمن – مانتیث محاسبه شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد بین سطوح مختلف آبیاری از نظر شاخص کارایی مصرف آب اختلاف معنی دار در سطح 5 درصد وجود داشت. به طوری که مقایسه میانگین ها نشان داد تیمار 75 درصد نیاز آبی با تولید 698/0 کیلوگرم خرما به ازای مصرف یک مترمکعب آب، بیش ترین کارایی مصرف آب را به خود اختصاص داد و به تنهایی در رده ی نخست قرار گرفت. مقایسه میانگین اثرات متقابل نشان داد تیمار 75 درصد نیاز آبی در رقم زاهدی با تولید 744/0 کیلوگرم در ازای مصرف یک مترمکعب آب برتر بود. تیمار 75 درصد نیاز آبی موجب صرفه-جویی در مصرف آب شده است. به طوری که استفاده از تیمار آبیاری قطره ای زیرسطحی موجب کاهش مصرف آبی معادل 6/2509، 2/5019 و 3/2630 مترمکعب در هکتار به ترتیب در مقایسه با تیمارهای 100 و 125 درصد نیاز آبی در قطره ای زیرسطحی و تیمار قطره ای سطحی شده است. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که در صفت حجم، اثرات سطوح آبیاری و رقم در سطح 5 درصد معنی دار شد ولی اثرات متقابل آبیاری و رقم معنی دار نشد. در صفت سفتی بافت، تیمار 75 درصد نیاز آبی با سفتی 3/11 نیوتن بر مترمربع در جایگاه نخست قرار گرفت. نتایج نشان داد کاربرد روش آبیاری قطره ای زیرسطحی بر روی نخیلات محدودیت نداشته و موجب کاهش آب کاربردی بدون تأثیر معنی دار بر عملکرد شده است.

با استفاده از دمای پوشش سبز گیاه پارامتری کاربردی تحت عنوان شاخص تنش آبی گیاه تعیین گردید که این شاخص یکی از روش های بررسی وضعیت آّب مورد نیاز گیاه می باشد و می توان از آن به عنوان یک ابزار مناسب جهت مدیریت آبیاری در مزرعه استفاده کرد. لذا این تحقیق با هدف تعیین شاخص تنش آبی گیاه نیشکر در دو روش آبیاری سطحی (CI) و آبیاری قطره ای زیرسطحی (SDI) در ایستگاه تحقیقاتی شماره یک مؤسسه تحقیقات و آموزش توسعه نیشکر و صنایع جانبی خوزستان، برای خردادماه در سال 1401 انجام شد. مزارع شامل کشت بازرویی سوم (Ratoon 3)، از نوع واریته CP69-1062و با چهارتکرار در هر دو روش انتخاب شد. ابتدا معادله خط مبنای بالا و پایین برای روش آبیاری سطحی در خردادماه به ترتیب (Tc-Ta)ul=1.7 و (Tc-Ta)ll=1.27-0.09VPD تعیین شد. سپس با استفاده از معادلات خطوط مبنای روش آبیاری سطحی، متوسط شاخص تنش آبی گیاه برای روش آبیاری قطره ای زیرسطحی و آبیاری سطحی در خردادماه به ترتیب 28/0 و 66/0 محاسبه شد و معادله ی به منظور برنامه ریزی آبیاری گیاه نیشکر در خردادماه ارائه گردید.

پرورش درختان سیب از زمانهای گذشته در ایران رواج داشته و آبیاری آن به روش کرتی انجام می شده و اکنون نیز بیشتر با همین روش آبیاری می شود. این روش آبیاری به دلیل اتلاف مقدار زیادی آب و کمبود شدید منابع آبی نه تنها در ایران بلکه در دنیا منسوخ شده و خواهد شد. به منظور انتخاب مناسبترین روش آبیاری میکرو جهت تغییر و تبدیل روش آبیاری سطحی به آبیاری تحت فشار در باغهای سیب دارای درختان مسن در این تحقیق چهار روش آبیاری تحت فشار ( قطره ای دو ردیفه، نعل اسبی، میکروجت و آبفشان) به همراه روش آبیاری مرسوم محلی (سطحی) به عنوان شاهد در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار به مدت 3 سال انجام گردید. هر تکرار شامل 4 تیمار و هر تیمار آبیاری روی یک ردیف درخت اعمال شد. چون تعداد درختان موجود در هر ردیف متفاوت بود درهر ردیف 4 درخت سیب که از نظر سن، رشد رویشی و سطح گسترش تاج یکنواخت بود انتخاب و یادداشتهای لازم در طول مدت اجرای طرح از این درختان برداشته شد.در هر ماه یک نمونه به صورت تصادفی از میوه های هر تیمار برداشت و خصوصیات کیفی آن (قند، اسیدیته، رنگ پوست و گوشت میوه و...) مورد بررسی قرار گرفت. داده های ثبت شده در مدت 3 سال تجزیه مرکب گردید و از نظر عملکرد محصول تفاوت معنی داری بین تیمارهای مختلف آماری وجود داشت. به طوری که بیشترین عملکرد مربوط به روش آبیاری قطره ای دو ردیفه و کمترین آن به روش آبیاری سطحی تعلق گرفت. از نظر صفات قطر تنه و ارتفاع درختان نیز تفاوت معنی داری بین تیمارها مشاهده گردید. بیشترین رشد قطر تنه مربوط به روش آبیاری نعل اسبی (اسپاگتی) و کمترین آن به روش آبیاری سطحی مربوط بود. همچنین بیشترین ارتفاع درخت از روش آبیاری قطره ای دو ردیفه و کمترین آن از روش آبیاری آبفشان حاصل شد. از نظر صفات رشد قطر شاخه های اصلی، سطح گسترش تاج و میزان رشد رویشی سالیانه شاخه ها تفاوت معنی داری بین تیمارها مشاهده نگردید. یافته ها نشان داد آبیاری قطره ای دو ردیفه در درجه اول و آبیاری میکروجت و آبفشان از نظر صفات رویشی، میزان تولید محصول، صفات کیفی میوه، عمر انبارداری، بازار پسندی، درصد قند، اسیدیته میوه و میزان مصرف آب نسبت به سایر تیمارها برتری دارد و به عنوان یک روش مناسب برای تغییر و تبدیل روش آبیاری سطحی درختان مسن باغات سیب سمیرم به روش آبیاری تحت فشار توصیه می شود.

با توجه به کمبود منابع آب، بهره گیری از شیوه های نوین آبیاری در کشاورزی امری اجتناب ناپذیر می نماید.امروزه روند بهبود، تکامل و استفاده از شیوه آبیاری قطره ای به عنوان یکی از پیشرفته ترین روشها در آبیاری اراضی زراعی در حال افزایش می باشد. این پژوهش به منظور ارزیابی استفاده از روش زیر سطحی آبیاری قطره ای در دورهای مختلف آبیاری بر عملکرد، کارآیی مصرف آب و خصوصیات کیفی پنبه با استفاده از آزمایش فاکتوریل، در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با دو فاکتور 1- آبیاری قطره ای با دو الگوی سطحی و زیرسطحی و 2- دور آبیاری 2، 4 و 6 روز در دو سال زراعی 1386 و 1387 در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات پنبه شرق کشور- کاشمر اجرا شد. در تجزیه مرکب داده ها، الگوی آبیاری بر عملکرد و کارآیی مصرف آب معنی دار بود. مقدار عملکرد وش در آبیاری قطره ای سطحی و زیرسطحی به ترتیب 3074 و 3988 کیلوگرم در هکتار بود که با هم اختلاف معنی دار داشتند. کارآیی مصرف آب الگوهای مذکور به ترتیب 0.349 و 0.268 کیلوگرم وش به ازای مصرف هر مترمکعب آب بود. عملکرد وش در سه تیمار دور آبیاری 2، 4 و 6 روز به ترتیب برابر با 3491، 3725 و 3364 کیلوگرم در هکتار بدست آمد که با هم اختلاف معنی دار نداشتند. بیشترین عملکرد و کارآیی مصرف آب در آبیاری قطره ای زیرسطحی با دور آبیاری 4 روز به ترتیب به میزان 4315 کیلو گرم در هکتار و 0.375 کیلوگرم وش بر مترمکعب و کمترین عملکرد و کارآیی مصرف آب در آبیاری قطره ای زیرسطحی با دور آبیاری 2 روز بترتیب به میزان 3107 کیلوگرم در هکتار و 0.265 کیلوگرم وش بر مترمکعب بدست آمد. در نهایت روش آبیاری قطره ای زیرسطحی با دور آبیاری چهار روز به عنوان تیمار برتر انتخاب گردید.

افزایش کارآیی مصرف آب (WUE) در آبیاری محصولات کشاورزی خصوصا در مناطق خشک و نیمه خشک حایز اهمیت زیادی است. در این راستا اصلاح روش های آبیاری به همراه کاربرد مدل های تعیین نیاز آبی گیاهان که برآورد صحیحی از میزان آب مورد نیاز گیاهان و زمان مناسب آبیاری ارایه دهند، در افزایش عامل فوق نقش بسزایی دارند. در این تحقیق، به منظور ارزیابی اثرات استفاده از روش آبیاری قطره ای زیر سطحی در شرایط استفاده از مدل نیاز آبی ET-HS، چهار محصول سیب زمینی در دو رقم مارفونا و نویتا، گوجه فرنگی و بادمجان انتخاب و در قطعات جداگانه با طرح آزمایشی بلوک های کاملا تصادفی کشت گردید. برای هر یک از محصولات فوق تیمارهای آبیاری قطره ای سطحی، آبیاری قطره ای در عمق 15 سانتیمتر، آبیاری قطره ای زیر سطحی در عمق 30 سانتیمتر، آبیاری سطحی جوی و پشته طراحی شد. در کلیه تیمارها، از مدل نیاز آبی ET-HS استفاده شد و دور و میزان آب آبیاری براساس آن تعیین گردید. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که کاربرد همزمان آبیاری قطره ای زیر سطحی در محصولات مورد مطالعه منجر به افزایش قابل توجه کارآیی مصرف آب شده، به طوری که براساس آزمون دانکن در سطح 5 درصد اختلاف معنی دار بین این تیمار با سایر تیمارها بوجود آمده است.

در این تحقیق اثر دو سامانه آبیاری قطره ای سطحی و زیرسطحی بر عملکرد و کارایی مصرف آب آبیاری و بازده اسانس گل محمدی در سه سطح آبیاری (100، 70، و 40 درصد مقدار تبخیر تعرق پتانسیل) ارزیابی شد. بدین منظور آزمایشی در قالب طرح کرت های خردشده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان در ایستگاه تحقیقاتی جوپار در سال های 1391 و 1392 اجرا شد. نتایج نشان داد عملکرد و کارایی مصرف آب آبیاری و بازده اسانس در دو نوع سامانه آبیاری تفاوت معنادار ندارند. بالاترین میزان عملکرد با مقدار 2716.93 کیلوگرم در هکتار مربوط به تیمار 100 درصد تبخیرتعرق پتانسیل و بالا ترین کارایی مصرف آب آبیاری مربوط به تیمار 40 درصد تبخیرتعرق پتانسیل، با میزان 2.14 کیلوگرم بر مترمکعب در هکتار بود. همچنین تیمار 70 درصد تبخیرتعرق پتانسیل بالاترین بازده اسانس را داشت.

به منظور بررسی اثر مدیریت های مختلف آبیاری، طرحی در سال 1397 به صورت اسپلیت-اسپلیت پلات در قالب بلوک های کامل تصادفی در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرکرد اجرا شد. این آزمایش شامل دو سامانه آبیاری قطره ای سطحی و زیر سطحی در کرت های اصلی و چهار سطح آبیاری (آبیاری کامل FI، کم آبیاری 80 و 65 درصد کمبود رطوبتی خاک (〖 RDI〗 _80 و 〖 RDI〗 _65) و آبیاری بخشی 75 درصدی ریشه (〖 PRD〗 _75)، در کرت های فرعی، در سه تکرار برای سیب زمینی (رقم بورن)، انجام گرفت. نتایج نشان داد اثر مدیریت های مختلف آبیاری بر عملکرد غده، تعداد غده در بوته، درصد اندازه غده های تولیدی، درصد ماده خشک، شاخص برداشت نرمال، درصد نشاسته، درصد قندهای محلول، درصد نیترات و بهره وری آب در سطح یک درصد معنی دار بود. آبیاری قطره ای سطحی در مقایسه با آبیاری قطره ای زیرسطحی باعث افزایش 7 درصدی عملکرد و بهره وری آب شد. با افزایش مقدار آبِ آبیاری از 65 به 100 درصد برای آبیاری قطره ای سطحی، میانگین نشاسته و نیترات به ترتیب 8/18و 6/33 درصد افزایش و قندهای محلول 8/13 درصد کاهش داشت. با مقایسه تیمارهای مختلف آبیاری در دو سامانه آبیاری، میانگین حداکثر عملکرد و شاخص برداشت نرمال برای آبیاری کامل به ترتیب 3/50 تن در هکتار و 48/0 به دست آمد. بیشترین بهره وری آب برابر 12 کیلوگرم بر مترمکعب مربوط به روش آبیاری قطره ای سطحی و تیمار 〖 RDI〗 _80 بود که به عنوان یک راه کار صرفه جویی در مصرف آب قابل توصیه است.

مدیریت صحیح آبیاری بر تغییرات شوری در خاک بسیار مؤثر است. در این پژوهش تغییرات شوری خاک تحت رژیم های مختلف آبیاری یک باغ پسته تجهیز شده به سامانه آبیاری قطره ای زیر سطحی مورد بررسی قرار گرفت. تیمار های پژوهش شامل رژیم های آبیاری مبتنی بر مدیریت زارع (I1)، نیاز آبی (I2) و نیاز آبی و آبشویی (I3)، سه عمق نمونه گیری 25، 50 و cm 75 و دو زمان آبیاری قبل و بعد از آبیاری بود. نتایج نشان داد که در طول دوره رشد پسته مقدار شوری در پروفیل خاک تحت تأثیر رژیم آبیاری، زمان و عمق خاک بود. رژیم آبیاری I2 به طور متوسط با کاهش مقدار شوری خاک (ECe) در پروفیل خاک نسبت به دو رژیم دیگر برای انتقال شوری به حاشیه پروفیل رطوبتی موفق تر بود. با افزایش عمق، میزان شوری به طور معنی داری افزایش یافت و عمق cm 75 با مقدار شوری dS/m 5/14 بالا ترین مقدار شوری را به خود اختصاص داد. رژیم های آبیاری در انتقال نمک به لایه های سطحی خاک چندان مؤثر نبودند. اثر متقابل سه طرفه رژیم آبیاری، عمق خاک و زمان (قبل و بعد از آبیاری) نیز بالا ترین مقدار شوری را در رژیم آبیاری I3 در عمق cm 75 و بعد از آبیاری برابر با dS/m 2/14 نشان داد. نتایج نشان داد که رژیم آبیاری I3 به دلیل عمق آبیاری بیشتر، مقدار بیشتری نمک به خاک منتقل کرده است، بدون اینکه در آبشویی خاک مؤثر باشد.

به منظور ارزیابی سیستم آبیاری قطره ای و مقایسه آن با آبیاری سطحی، آزمایشی به صورت استریپ اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل 12 ترکیب سطوح 3 فاکتور شامل دو طول 90 و 120 متر نوار به عنوان فاکتور افقی و دو دور آبیاری براساس 25 و 40 میلیمتر تبخیر از تشتک به عنوان فاکتور عمودی و تیمار فاصله لترال با سه سطح 0.5، 0.6 و 0.7 متر به عنوان کرت فرعی روی محصول گندم در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اسلام آباد کرمانشاه در سال زراعی 82-1381 اجرا شد. عملکرد محصول، یکنواختی پخش آب و ارزیابی اقتصادی سیستم آبیاری قطره ای و سطحی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه آماری از بین ترکیبات مختلف، تیمار 70-40-90 (فاصله نوارها، درصد نیاز آبی، طول لترال) را با بیشترین عملکرد ترکیب تیماری برتر نشان داد. تحلیل اقتصادی دو روش آبیاری نشان داد هر چند نسبت منفعت به هزینه در آبیاری سطحی بیشتر از آبیاری قطره ای بدست آمد، اما بهره وری مصرف آب به ازای هر واحد آب مصرفی در آبیاری قطره ای (2.57) در مقایسه با روش سطحی (1.38) حدود دو برابر بود. نتایج این آزمایش اجرایی بودن روش آبیاری قطره ای درگندم را به خوبی نشان داد. با توجه به وسیع بودن آزمایش و اکتفا نکردن به شرایط مرسوم آزمایشات تحقیقاتی، نتایج این بررسی با اطمینان بسیار بیشتری قابل تعمیم خواهد بود. براساس این نتایج و سایر مزایای این سیستم های شامل صرفه جویی در منابع و مدیریت بهتر، ارزان تر و قابل کنترل تر گسترش این سیستم ها قابل توصیه می باشد.